ИРН AP23484620

Жобаның өзектілігі: сапалы және қауіпсіз сүт өндіру фермерлер мен сүт зауыттары үшін негізгі бағыт болып табылады. Жануарлардың көп болуына қарамастан, сүт өнімділігінің төмендігі бірқатар себептерге байланысты, соның ішінде мал шаруашылығының кең әдістері, жануарлардың генетикалық әлеуетінің төмен орындалуы, сондай-ақ мал арқылы берілетін аурулардың таралуы. Сүт шаруашылығында жұқпалы аурулардың арасында мастит кең таралған, бұл айтарлықтай экономикалық шығындарды тудырады. Сауын сиырлардағы Мастит сүттің сапасын нашарлатады және осылайша сүт өнеркәсібінің дамуын тежейді. Мастит патогендік бактериялардың сүт безіне машинамен сауу кезінде сүт түтіктері арқылы енуінен пайда болады. Механикалық әсер, патогендік микробтық инфекция және химиялық жарақат-бұл аурудың себептерін бөлуге болатын үш категория. Инфекцияның энтеромаммарлы жолы да жоққа шығарылмайды. Асқазан-ішек микробиотасының дисбиозында микрофлора лимфа және қан айналымы арқылы сүт безіне таралуы мүмкін, бұл сиырларда маститтің дамуына әкеледі. Осы жобаны іске асыру кезінде бұл мәселе шешілетін болады, бұл сүттің сапалық көрсеткіштерін жақсартуға мүмкіндік береді, өйткені жануарларға антибиотиктерді тағайындау қажеттілігі азаяды. Қазақстандық өнімді нарыққа шығару импортқа тәуелділік тәуекелін төмендетеді.

Маститтің алдын алудың заманауи стратегиялары жұқтырған сиырларды жоюға немесе ауруды жою үшін антибиотиктерді қолдануға негізделген.

Дәрілік өсімдіктердің басым болуы олардың уыттылығының аздығынан, сондай-ақ жанама әсерлердің дамуын айналып өтіп, ұзақ уақыт пайдаланудан тұрады. Өсімдіктер тұқымдасын таңдау олардың химиялық құрамына байланысты жүзеге асырылады. Регенеративті, фунгицидтік, анестетикалық және пленка түзуші әсер ете алатын эфир майларының, биофлаваноидтардың, сағыздың, таннидтердің және т.б. жоғары құрамымен ерекшеленетін өсімдіктерге ерекше назар аударылады.

Осы жобаның идеясы мен жаңалығы биопрепараттар ретінде Қазақстан Республикасында өсетін дәрілік өсімдіктердің құрамдас бөліктерінен әзірленген емдік-профилактикалық фитогениктер мен фитобиотиктер пайдаланылатын болады. Фитогениктер дәрілік экструдталған түйіршіктер түрінде болады, ал фитобиотиктер сауылғаннан кейін емшек емізіктерін емдеуге арналған құрал түрінде болады.

Жобаны орындаудың түпкілікті нәтижесі – бұл биопрепараттар түріндегі дайын прототип, коммерцияландыруға Дайын, Қазақстан нарығында ұсынылғаннан қауіпсіздігімен, тиімділігімен ерекшеленетін, экоөнімдерді қоса алғанда, жоғары сапалы және қауіпсіз сүт тағамдарын алуға мүмкіндік беретін. Бүгінгі таңда біздің елімізде жобаның негізгі мақсаты болып табылатын ветеринариялық препараттардың жеке өндірісін дамыту қажеттілігі бар.

Жобаның мақсаты: сүттің сапасымен қауіпсіздігін бағалай отырып, жануарлар маститінің алдын алу және емдеу үшін фитогеника мен фитобиотиканы өндірістік жағдайда әзірлеу және сынау.

Мақсатқа жету фермаларда алынған сүттің мөлшерін, сапасын және қауіпсіздігін арттырады.

Күтілетін және қол жеткізілген нәтижелер: 

ДЗМҰ-ның "РСТ құжаттамасының минимумы" белгіленген ережелеріне сәйкес, оның ішінде WOS, Scopus, Springerlink, Elsevier және т. б. халықаралық деректер базаларында патенттік-ақпараттық іздеу жүргізілді.

Сиырлар мен ешкілердің емізіктерінен жуу зерттелді, микроорганизмдер, саңырауқұлақтар (ашытқылар) анықталды, фитогениктер мен фитобиотиктердің микроорганизмдерге әсері анықталды.

Жобаның нәтижелері туралы ақпаратты тарату, оларды енгізу және коммерцияландыру ықтималдығын арттыру үшін сайтта қосымша веб-бет құрылды https://biofeed.kz/scientific-project/nauchnyj-proekt-1. бұдан басқа, өндіріске ғылыми әзірлемелерді енгізу үшін патент-веб – бет құрылды https://biofeed.kz/patents.

Әлеуметтік желілердің (Tik-Tok, Facebook, Telegram және т.б.) аккаунттарына орналастыра отырып, өндірістік ұсынымдар мен жарнамалық материалдар әзірленетін болады.

Биопрепараттардың әртүрлі нысандардағы, оның ішінде жылдың әртүрлі маусымдарында (жазғы, көктемгі-күзгі және қысқы) профилактикалық, емдік-профилактикалық және емдік мақсатта қолданылатын азықтық-дәрілік экструдталған түйіршіктер түріндегі кемінде 3 эксперименттік құрамы дайындалатын болады.

Белсенді заттардың құрамы, сондай-ақ дәрілік экструдталған түйіршіктердің химиялық құрамы (ақуыз, май, крахмал, күл) анықталады.

Белсенді заттардың әртүрлі концентрациясы бар (кемінде 240 жануарға) желінді өңдеуге арналған құралдар дайындалады. Құрамы жылдың маусымына байланысты өзгереді.

Дені сау және маститпен ауыратын жануарларды пайдалана отырып, әртүрлі шаруашылықтар жағдайында эксперименттік зерттеулер жүргізілетін болады. Биологиялық өнімдердің әртүрлі құрамы мен дозаларының әсері зерттеледі.

ҒТҚ (биологиялық препараттарды қолдану тәртібі туралы нұсқаулық), жапсырмалардың дизайны әзірленеді, презентациялық бейнеролик дайындалады. Экспонаттарды көрсету көрмелерде жүзеге асырылады, сондай-ақ дайын өнімді одан әрі тарату және коммерцияландыру мақсатында фермерлік шаруашылықтарға ұсынылады.

Әлеуметтік желілерде орналастырылған бейне тренинг дайындалады.

Фитогениктер мен фитобиотиктерге патенттер алынады, нөлдік емес импакт-факторы бар шетелдік журналдарда, ККСОН ұсынған журналда, халықаралық конференцияда мақалалар жарияланады.

Өтінім беру кезеңіндегі міндеттерді әзірлеудің технологиялық дайындық деңгейі (TRL) - 2, жоба аяқталған кезде-5

Швецияның Ауыл шаруашылығы ғылымдары университетімен (Швеция, Уппсала қ.) халықаралық ынтымақтастық туралы келісім бар, онда тағылымдамалар өтеусіз өткізіліп, дайындалған азықтық дәрілік түйіршіктер мен биопрепараттарға химиялық талдау айқындалады.

Жобаны іске асыру жануарлардың өнімділігін арттырудың қауіпсіз тәсілдері туралы және фитогениктер мен фитобиотиктерді қолданғаннан кейін сүттің сапасы туралы жаңа мәліметтер алуға мүмкіндік береді. Ол үшін өндірістік ұсыныстар шығарылады.

Жобаны іске асыру қорытындысы бойынша 1 (бір) философия докторы (PhD) немесе 2 магистрант дайындалады.

Экономикалық әсер сауын табын маститпен сырқаттанушылықты төмендету, жануардың пайдалану мерзімін ұзарту, жоғары дәрілік жүктемені төмендету, жануарлардың өнімділігінің сандық және сапалық жағынан ұлғаюы түрінде көрініс табатын болады. Жасалған препараттар мен құралдарды қолдана отырып, орташа тәуліктік сүтті 10-20% - ға арттыру, соматикалық сүт жасушаларының санын 30-40% - ға азайту жоспарлануда. Зерттеулер азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ете отырып, халыққа қауіпсіз сүт пен сүт өнімдерін қажетті мөлшерде беру арқылы әлеуметтік әсерге бағытталған. Сондай-ақ, әлеуметтік әсер антибиотикке төзімділіктің төмендеуі және тұтынушыға антибиотикалық жүктеме болып табылады, бұл көптеген елдерде проблема болып табылады. Отандық өнімді құру кезінде импортқа тәуелділік төмендейді. Ғылыми негізделген отандық әзірлемелер фермерлер үшін кепілдік болады. Жоба аяқталғаннан кейін әзірленген өнімді халықаралық деңгейдегі көрмелерде, әлеуметтік желілердің аккаунттарында, семинар-тренингтерде, серіктестік компанияларда ілгерілету көзделеді. Әрі қарай гранттық қаржыландыру конкурстарына қатысу арқылы зерттеуді жалғастыру, тақырыпты дамыту және кеңейту жоспарлануда.

Маститтің алдын алу және емдеу үшін әзірленген фитобиотиктер мен фитогениктердің әлеуетті клиенттері мал өсірумен және сүт пен сүт өнімдерін сатумен айналысатын ауыл шаруашылығы ұйымдары, жеке қосалқы шаруашылықтар болады. Қазақстанда шикі сүттің шамамен 80% - ы жеке қосалқы шаруашылықтарда өндіріледі. Өндіріске әзірленген қаражатты енгізу қауіпсіздіктің жоғары санитарлық көрсеткіштері бар сүт өнімдерін өндіру көлемін барынша арттыруға мүмкіндік береді, бұл тұтынушылар үшін әлеуметтік маңызды.

Зерттеу тобы

Жоба орындаушыларының құрамына тамақ қауіпсіздігі, емдік-профилактикалық биопрепараттарды, фитогениктерді, фитобиотиктерді әзірлеу және дайындау саласында жұмыс тәжірибесі бар, бұрын ғылыми жобаларды, оның ішінде коммерцияландыру бойынша да табысты орындаған мамандар кіреді.

Жоба командасына ғылым кандидаттары, PhD, доценттер мен магистрлер кіреді. Жобаның кеңесшілері екі шетелдік ғалым: Швецияның ауылшаруашылық ғылымдары университетінің қауымдастырылған профессоры – Zamaratskaia Galia (Швеция, Уппсала қ.). h-Index – 31, researcher id WoS: I-6155-2016, ORCID: 0000-0003-0926-4849, Scopus Author ID: 57299699500) және Knicky Martin (тегін) (Swedish research institute RISE, h-Index – 5, Researcher id Web of Science: GYD-8437-2022, orcid: 0000-0001-5121-1957, Scopus Author ID: 8254820200). Консультанттардың зерттеу нәтижелері 100-ден астам рейтингтік басылымдарда (Scopus, WoS және т.б.) жарияланған. Ғылыми консультанттар емдік-профилактикалық құралдардың ингредиенттерін іріктеп, валидациялайды, эксперименттің дизайнын жасауда және ішке қойылатын экструдталған түйіршіктерді дайындауда кеңес береді, нәтижелерді өңдейді және рецензияланатын журналдарға жарияланымдарды сүйемелдейді.

Сондай-ақ, мал фермалары мен зертханалардың өндірістік мамандары қатысады.

Зерттеу тобына ЖОО-ның білім алушылары (2 докторант және 2 магистрант) енгізілді, бұл жас мамандарға өздерінің біліктілік мүмкіндіктерін арттыруға және бәсекеге қабілетті маман ретінде айқындауға мүмкіндік береді. Эксперименттер барысында алынған мәліметтер диссертациялық жұмыстарды жазуға қолданылады.

Жобаның ғылыми жетекшісі – Балджи Юрий Александрович, ветеринария ғылымдарының кандидаты, доцент, профессордың м.а., тамақ өнімдерінің сапасы мен қауіпсіздігі, фитобиотиктер мен экструдталған құрама жем өндіру жөніндегі маман. Екі рет (2010, 2014). ҚР дарынды жас ғалымдар байқауының стипендиаты болды, екі рет (2011, 2022) "ҚР жоғары оқу орнының үздік оқытушысы" атағы берілді, ҚР АШМ құрмет грамотасымен марапатталды (2015), "ҚР еңбек сіңірген өнертапқышы" құрметті атағы берілді (2019). Бұрын алынған патенттер мен РННТД бойынша стартап компания құрып, жануарларға арналған азықтық биоқосымдарды өндіру мен сатуды ұйымдастырды. Ұсынылған жоба азық-түлік қауіпсіздігі және мал шаруашылығы саласындағы ғылыми қызметтің қисынды жалғасы болып табылады. 240-тан астам ғылыми-әдістемелік басылым шығарды, 60 патент алды. 17 еуропалық, АҚШ және қазақстандық университеттер мен ұйымдарда біліктілігін арттырудан өтті, 30-дан астам сертификат алды, оның 15-ін шетелдік ұйымдар берді, органикалық өнім сарапшысының (ccaa) тағылымдамасынан өтті.

Шетелдік ғалымдарды, жас ғалымдарды (постдокторанттарды, докторантура, магистратура және бакалавриат студенттерін) қоса алғанда, ғылыми зерттеулер жүргізу жөніндегі зерттеу тобының құрамы.